Dit artikel is geschreven door Jurjen K. van der Hoek en is verschenen op de website KUNST-stukjes op 3 februari 2023.
In zijn werk is Kees van de Wal op zoek naar de ultieme vorm, een vorm die niets voorstelt, maar alles zegt. Zestien jaar geleden is die avontuurlijke reis in beeldtaal begonnen. En of hij die ultieme vorm inmiddels heeft gevonden is niet te hopen, want zijn zoektocht kent interessante vondsten en intrigerende vindingen. Zijn werk is te omschrijven als non-figuratief minimalistisch. Met weinig middelen weet de kunstenaar veel te zeggen. Een abstracte beeldtaal die aanspreekt, “één beeld zegt meer dan duizend woorden” zoiets. Kortom de kunst van Kees van de Wal moet gezien worden. Via exposities, tentoonstellingen en de uitgave in eigen beheer van kleine boekjes is zijn omzwerving in de kunst te volgen. Maar Van de Wal dwaalt echter niet, hij gaat recht op zijn doel af: de ultieme vorm, die niets voorstelt maar alles zegt.
Op dit moment laat hij zich in de zoektocht evenwel toch afleiden of beter omschreven begeleiden door bestaande vormen waaraan hij een eigen draai geeft. Het is geen afleiden in de zin van dat hij zich laat wegvoeren van het rechte pad, maar dat hij voor dit moment een andere weg inslaat. Een weg die hem uiteindelijk weer in de juiste richting zal brengen. De vormen van kartonnen dozen begeleiden hem op dit spoor. Het werken met karton start als experiment om de techniek van het scheuren en kleuren van het golfkarton in de vingers te krijgen. Dat is meer een ontdekkingsreis dan dat het een zoektocht is. Want met het karton, min of meer in zekere zin eigenzinnig materiaal, speurt hij niet naar de vorm maar loopt er als het ware tegenaan. De kunstenaar is niet leidend in deze, hij volgt op wat het materiaal hem geeft, aangeeft. Dat is de leidraad, het gegeven. Wel heeft hij in zoverre macht dat hij het karton kan scheuren en onderdelen samenvoegen, nadat hij eerst de vorm sec heeft bekeken en aangevoeld.
In tegenstelling tot eerdere creaties ontstaat de vorm niet tijdens het werk, maar is al in principe aanwezig. Wat Van de Wal doet is het vervormen. In eerste aanzet, in de verkenning, laat hij de doos als doos blijven zij het opengevouwen. Want niet de vierkante vorm met inhoud, de doos als verpakkingsmiddel op zichzelf, is het middel om te uiten maar het uitgevouwen patroon. Wanneer een doos uiteen getrokken wordt en plat neergelegd is er een vorm ontstaan met vouwlijnen. Dit is voor Van de Wal het uitgangspunt om verder te fantaseren en nieuwe uitdrukkingen op te verzinnen. In eerste instantie dus dit ruimtelijke model dat tot plat vlak is geworden. Hij beziet de mogelijkheden en gaat delen tussen de vouwlijnen kleuren. En laat het zijden de ruimte ingaan, doordat het eens en voor langere tijd vierkant ruimtelijk gevouwen karton weerbarstig deze hoedanigheid terug opzoekt. Daardoor kunnen flappen naar voren komen op de weg terug naar waar het ooit voor bedoeld was.
Eerst dat is het gegeven wat de kunstenaar gebruikt. Daarna gaat hij scheuren en snijden, knippen en plakken. Er ontstaan collages van karton, assemblages waarin op verzamelde details kleur is toegevoegd. Op dat punt neemt Van de Wal de leiding weer in handen en vormt het karton naar zijn hand tot er de vroeger gehanteerde beeldtaal in is verwerkt. De samengestelde vormen, waarbij dankbaar gebruik is gemaakt van gestanste handgrepen en ontluchtingsgaten. Deze openingen spelen mee in het object, vooral om het daarmee aan de wand te kunnen hangen. Maar deze schijnbare natuurlijke ophanging stoort niet in het geheel. Het was een noodzakelijk onderdeel van de doos en is een detail van de uitdrukking geworden. Wel een handig detail, maar even bruikbaar als de doos zelf.
Het karton gevouwen als doos op zichzelf is een gebruiksmiddel, een mogelijkheid om producten beschermd te vervoeren. Maar heeft het de functie bewezen verdwijnt het in stukken gescheurd in de container om als oud papier hergebruikt te worden. De idee en het wezen van de doos is daarmee verdwenen. Kees van de Wal echter brengt nieuw leven in het materiaal na bewezen diensten. Niet de container is de voorlaatste rustplaats, maar de wand van de expositieruimte.
Al eerder was het karton door de beeldende kunst ontdekt als materiaal om mee te werken. Maar de manier waarop Van de Wal het inzet op zijn zoektocht naar de ultieme vorm is een abstract hergebruik. De doos als uitgangspunt blijft herkenbaar. Het is geweld aan gedaan, vooral in de composities waarbij diverse lagen karton op elkaar geplakt en er vormen uitgezaagd zijn, maar de grondslag is bewaard gebleven. In die collages heeft de kunstenaar het materiaal zo naar zijn hand weten te zetten dat de uiteindelijke vormen in lijn zijn met zijn andere werk uit geëxtraheerd polystyreen ofwel xps. De geschakelde en geverfde onderdelen hebben eenzelfde sfeer. Een volgende stap op de tocht waarin Van de Wal zoekt naar de vorm die alles zegt. Het is een fascinerende voortgang, een avontuurlijk stadium. Is het kunststof weleens weerbarstig, het karton laat zich gedwee in allerlei standen vormen en vouwen. Enkel wil het nog wel koppig terugplooien in de oude vorm.
Kees van de Wal is ondernemend op weg in de kunst. Het beelden met karton is een speelse manier om een nieuw hoofdstuk aan zijn abstracte verhaal toe te voegen. De kleuren die hij toevoegt aan de ondergrond van bruinen, vouwkarton is natuurlijk een mengsel van oud papier waarin vele tinten zijn opgesloten en zich mengen tot het bruin in vele varianten, geeft het dode materiaal een levende uitstraling. De gebruikerssporen hebben een functie, worden wel geaccentueerd of zijn onderdeel en bijzaak in het geheel.
Wanneer de kunstenaar dicht bij het karakter van de doos blijft geeft het een spannend beeld op welke manier de uitgevouwen kubus tot kunststuk wordt. Voegt hij zijn eigen beeldtaal en kleurgebruik toe dan eigent de kunstenaar zich het materiaal toe, is het zijn werkstuk, zijn kunststuk en is de materie minder meer van zichzelf. Hoewel Van de Wal het karton zo eerlijk mogelijk wil gebruiken, het niet mooier maken dan dat het is, lukt hem dat na de eerste kennismaking niet. In aanvang laat hij zich nog leiden door het materiaal, gebruikt het middel zoals deze zich aan hem voorstelt. Maar naarmate ze elkaar beter leren kennen neemt Van de Wal het heft in handen en maakt nu de doodnormale doos mooier dan deze in feite is. Hij verheft het naar zijn stijl en in zijn techniek tot een kunstwerk. De doos krijgt een voetstuk. Een wand om te shinen.
05 Oude kartonnen dozen gaven me inspiratie. Kees van de Wal. Uitgave in eigen beheer, december 2022.